گفتمان‌ها در عصر فضای مجازی
دکتر حسن بشیر _رییس سومین همایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی
▫️با ظهور فضای مجازی، فضای جدیدی ایجاد شد که فضای سوم نامیده شد. این فضا نه فضای ذهنی است و نه فضای مادی، بلکه فضایی بینابینی است که در تصورات، رفتارها و اقدامات انسان تجلی می‌یابد.
▫️گفتمان فضای مجازی که در آن بسیاری از شایعات، دروغ‌پردازی‌ها، سخنان غیرمستند، اخبار بدون منبع و امثالهم وجود دارد، گفتمانی است که اگر از واقعیت خالی نباشد، واقعیت نسبی نیز ندارد.
▫️فضای سوم در حقیقت فضایی تداخلی- اجتماعی است که بخشی از آن در فضای واقعی، بخشی دیگر در فضای مجازی و بخشی دیگر در فضای ذهنی شکل می‌گیرد. این فضا محصول تعامل سه فضای واقعی، ذهنی و مجازی است. در این فضای جدید است که گفتمان‌های عصر گفتمان متولد می‌شوند که با عصر واقعی متفاوت‌اند.
▫️باید به این واقعیت توجه کرد که تا قبل از کشف فضای مجازی، گفتمان‌ها در فضای واقعی متولد می‌شدند، ولی می‌توان گفت با کشف فضای مجازی، سه عصر متمایز از همدیگر در حال شکل‌گیری‌اند: عصر گفتمان فضای واقعی، عصر گفتمان فضای مجازی و عصر فضای تداخل گفتمانی میان عصر واقعی و عصر مجازی.
▫️در فضای مجازی، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، گفتمان‌های گوناگونی متولد می‌شوند، اما این گفتمان‌ها در بسیاری از مواقع ناشی از اطلاعاتی‌اند که نمی‌توان به واقعیت آن‌ها اطمینان کرد. بنابراین، در اینجا شایعات و دروغ‌پردازی‌ها نیز نقشی اساسی در تولید گفتمان‌های مختلف دارند.
▫️تعامل دو فضای واقعی و مجازی انسان را وارد عصر سومی کرده است که می‌توان آن را عصر تداخل دوفضایی نامید. در این فضای تداخلی جدید، تجربه‌های زیسته در فضای واقعی و تجربه‌های به دست آمده در فضای مجازی به گفتمانی انتزاعی- تجربی تبدیل می‌شوند که با دیگران به مشارکت گذاشته می‌شوند.
▫️فضای سوم ناشی از تجربۀ تداخل دو فضای واقعی و مجازی است. در این فضا بخشی از گفتمان بر مبنای واقعیت‌ها و برخی نیز بر اساس شایعات و غیره شکل می‌گیرند و نوعی از گفتمان به وجود می‌آید که می‌توان آن را گفتمان متداخل نامید. گفتمان متداخل نه منعکس‌کنندۀ واقعیت فضای واقعی است و نه واقعیت فضای مجازی، بلکه در میان این دو فضا در حال شکل‌گیری است. به همین دلیل وضعیت گفتمان‌های کنونی با ظهور فضای مجازی دچار ابهام‌های بسیار و در حقیقت با چالش‌های زیادی روبه‌رو شده‌اند.
▫️گفتمان که در فضای واقعی منعکس‌کنندۀ روابط قدرت، دانش و معرفت است و ریشه در تفکر دارد، در تداخل دوفضایی جدید، از روابط سیال قدرت که عمدتاً توسط کاربران شکل گرفته و از اطلاعاتی که معلوم نیست به دانش و معرفت منجر شوند، نشأت می‌گیرد و این خود آغاز کشمکش‌های جدید گفتمانی است که جوامع مختلف جهانی، از جمله ایران، به‌شدت درگیر آن شده‌اند.
🗞منبع: بخشی از مقاله‌ای با تیتر «فضای سوم و تداخل گفتمانی»، منتشر شده در شماره ۱۰۵ ماهنامه مدیریت ارتباطات، بهمن ۱۳۹۷
انتهای پیام
