چطور در فضای مجازی شایعه را از واقعیت تشخیص دهیم؟

شایعه در فضای مجازی همه خصوصیات فضای واقعی را دارد با این ویژگی که سرعت و تعداد انتشار آن بیشتر است. مخاطب و فرستنده نیز یکدیگر را نمی بینند و این به تقویت شایعه کمک می کند.

پرسیدن این سوالات به کشف شایعه کمک می کند:
منبع اصلی این پیام کجاست؟
واقعا چه کسی این حرف را زده؟
آیا فرد اعتبار کافی دارد؟
ذینفعان دخیل در این شایعه چه کسانی هستند و از این آب گل آلوده چه ماهی قرار است، بگیرند؟
چرا الان؟ چرا این حرف؟ و چرا این آدم این حرف را می زند؟

شایعه، معمولا یک تلاش جمعی برای تفسیر یک موقعیت مبهم‏، ولی جذاب است. مخاطب نیز به علت عدم دسترسی به اطلاعات‏ دقیق به آن پناه می‏ برند و آن را دهان به دهان نقل می ‏کنند و گاه بر آن می ‏افزایند. دو شرط «اهمیت» و «ابهام» قانون اصلی شایعه هستند.

کلی گویی، هوچی گری، طرح یک سلسله ادعاها، ابا نداشتن از اتهام زنی های بزرگ و…. باید شما را درباره صحت مطالب دچار تردید کند.

از انواع شایعه که این روزها با آن مواجه هستیم «شایعه وحشت» است. شایعه «وحشت» مردم را به تحریف وادار می‌کند؛ این شایعه به مثابه خطر ملموس و فوری است و خوانندگانی که در معرض این قبیل شایعات قرار می‌گیرند به شدت میل دارند تا دست به اقدامی سریع و تعامل بزنند برای مثال شایعات در حوزه سلامتی، آزار جنسی و…. این قبیل شایعات واکنش احساسی سریعی را ایجاد می‌کند و افراد نیز به شدت در این موارد تلقین پذیرند.

این مساله باعث شده سایر کشورها برای شایعه پراکن ها قوانینی تدوین کنند. به عنوان مثال در #آمریکا تمرکز قانونگذار بر سرویس دهنده است و مدیران شبکه های اجتماعی ملزم به ارائه امکاناتی به مخاطبان برای گزارش شایعه، تشخیص مرجعیت خبر، حذف اکانت های شایعه ساز، سامانه تشخیص خبر مشکوک و ارائه اخبار خبرگزاری ها و مراجع رسمی خبر شده اند.

یا در امارات پخش و انتشار شایعات، انتشار اخبار کذب و اطلاعاتی که امنیت را تهدید کند یا به وجهه حکومت صدمه بزند یا اینکه در میان مردم وحشت ایجاد کند، جرم تلقی می شود. حتی اگر این اقدامات از طریق ارسال ایمیل یا مسنجر یا با استفاده از هر وسیله دیگری صورت بگیرد.

هر یک از کاربران اینترنت در امارات که از طریق شبکه های اجتماعی به انتشار شایعه یا اهانت به مقامات و سایر شهروندان بپردازند با سه تا ۱۰ زندان مجازات خواهند شد.

در ایران نیزقانون درباره شایعه پراکنی در فضای مجازی حبس از ۹۱ روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات را برای محکومان را در نظر گرفته است، پس شایعه پراکنی قابل تعقیب کیفری است.

معصومه نصیری ـ مدرس و پژوهشگر سواد رسانه ای