نگاهی به برخی کارکردهای رسانه تحول آفرین

تحول‌گرایی از ویژگی‌های جامعه‌ای در مسیر رشد و پیشرفت است؛ جامعه‌ای که به مرحله‌ای از خودباوری رسیده است که می‌تواند با اتکا به داشته‌ها و خلق موقعیت‌ها، شرایطی را فراهم آورد که براساس آن و منبعث از تحقق شرایط تحول، وضعیتی رو به تعالی را افق‌بندی کرده و مسیرسازی کند.

چنین وضعیتی در عصر غلبه روایت‌ها و ساخت قرائت‌های متعدد و متکثر وارونه شده و سرعت‌گیر که مخلوق فضای شبکه‌ای هستند، رسانه به عنوان ستون فقرات مهم و پیشران برای تحقق اهداف تحولی، می‌تواند با تزریق امید مبتنی بر داشته‌ها، از امیدزدایی مبتنی بر فریب توده‌ها نسبت به حرکت‌های رو به جلو پرهیز کرده و بر تزریق حس همگرایی ملی و جمعی برای خلق وضعیت مطلوب اقدام کند.

از ویژگی‌های رسانه تحول آفرین، تنویر افکار عمومی یک جامعه به‌عنوان بازو‌های جدی تحقق تحول است. مراد از تنویر، نه تنویر با تاخیر و بی‌اثر بلکه تنویر به‌هنگام، دقیق، نقطه‌زن و همه‌جانبه است. یقینا تنویر دیرهنگام، مخدوش و دارای تناقض نه تنها عملی فاقد کارکرد خواهد بود بلکه شرایط خلق تحول را نیز رقم نزده و چه بسا کارکرد ضدتحولی هم داشته باشد. تنویر افکار عمومی با ویژگی‌های ذکر شده نیازمند رسانه رصدگر، جریان‌ساز و خالق معناست.

رسانه تحول‌آفرین باید با پردازش و جهت‎سازی خود منجر به فعال‌سازی و حرکت اندیشه‌ها و تفکر‌ها در جامعه شود. جامعه‌ای با افکار عمومی خنثی یا خاموش شده توان خلق وضعیت تحول‌آفرین را نخواهد داشت و انگیزه ذهنی لازم برای حرکت رو به جلو را نیز از دست می‌دهند.

از مولفه‌های جدی برای ایجاد مانع حرکت مقابل خلق و ادامه مسیر‌های تحول‌آفرین در جامعه، زدایش و بی‌اثرسازی هویت‌های پیشین دارای اصالت و خلق هویت‌های جدید اکثرا بدون اصالت است. رسانه تحول‌آفرین باید بتواند با خلق محتوا‌های دقیق، از هویت بنیادین خود حفاظت کرده و ضمن صیانت همه‌جانبه در ساحت‌های مختلف، از تزریق هویت‌های فرهنگ‌زدا نیز جلوگیری کند. این مهم با کار تمییز رسانه‌ای و محتوا‌های اقناعی و فکر شده قابلیت تحقق دارد. جامعه با هویت‌های دستکاری شده، تحول‌آفرینی را اقدامی غیرضروری می‌پندارد.

اساسا تحول در هر جامعه بدون داشتن اعتماد به نفس و عزت نفس ملی قابلیت تحقق ندارد. دو مولفه جدی و موثر یاد شده، در معرض سناریوپردازی رسانه‌های معارض می‌توانند مخدوش شده و در جهت معکوس نیز نقش‌آفرینی کنند. جامعه بدون اعتماد به نفس ملی همواره به جای نگاه درون‌زا، نگاه به بیرون و مدینه فاضله‌های ساختگی داشته و وضع موجود را با ضریب چند برابری سیاه دیده و امید به تحقق رویاهایش را غیرممکن می‌داند. رسانه باید بازوی جدی مقوم اعتماد به نفس ملی بوده و البته عنصر جدی خنثی‌کننده رفتار‌های اعتمادزدای رسانه‌های معاند و معارض باشد. اقدامات هم‌افزا با این جریان مخرب، خطای راهبردی رسانه‌ای قلمداد می‌شود.

در تمام مولفه‌های موثر بر خلق موقعیت تحول‌آفرین یا ضد تحول، این افکار عمومی هوشیار هستند که تحقق اهداف مذکور را میسر می‌سازند یا مانع تحقق آن می‌شوند. افکار عمومی نیز از طریق رسانه، آموزش و تنویر یاد شده، هوشیار شده و هوشمندانه رفتار می‌کنند.

فهم قوت‌ها و نقاظ عطف یک کشور یکی از پیش نیاز‌های اساسی برای تحقق تحولات مثبت در جامعه است. این فهم از فرایند اطلاع‌رسانی و تبیین‌گری به‌هنگام و تاکید بر توان داخلی منبعث می‌شود. رسانه تحول‌آفرین باید بسان نورافکنی بر نقاط قوت تابیده و آن را نمایان کند و در عین حال نقاط ضعفی که دارای اثرات کاهنده هستند را نیز در قالب مطالبات، پیگیری و مسیر کاهش آن را ترسیم کند.

رسانه تحول‌آفرین باید از نگاه سطحی و مقطعی عبور کرده و به سوی تعریف ابرپروژه‌های آفندی و پدافندی برای مقابله با تهاجمات رسانه‌ای حرکت کند. چنین رسانه‌ای خالق روایت، قرائت، ضدجریان و عملیات‌های شناختی رسانه‌ای است تا بتواند مسیر‌های تحقق تحول را ایجاد و روند‌های ضدتحولی را نیز خنثی کند.

یکی از مولفه‌های یجاد اعتماد به نفس ملی و ساخت روایت‌های جریان ساز، تکرار دستاورد‌ها و توفیقات کشور برای افکار عمومی و نهادینه‌سازی ذهنی و شناختی آن‌هاست. افکار عمومی هوشیار شده بدون تکرار و ترسیم وضع موجود، هم به جهت تکرار روایت‌های معیوب رسانه‌های معارض و معاند و هم به جهت مشمول روزمرگی شدن، دچار فراموشی شده و فضای بی‌دستاوردی بر ذهنش غلبه می‌کند.

تصور خودفریبی در لوای کلیدواژه امیدآفرینی، خود، فریبی بزرگ است. تاکید بر خلق امید به معنای ندیدن ضعف‌های حتمی و پنهان‌سازی آن از افکار عمومی نیست. بیان صریح ضعف‌ها با قصد اصلاح و نه ترسیم شرایطی امیدزدا، مبتنی بر ارائه راهکار و مطالبه رفع آن از مسببان ایجاد و تعمیق ضعف‌ها از کارکرد‌ها و ویژگی‌های رسانه تحول‌آفرین است. چنین رسانه‌ای چشمش را بر روی ضعف‌ها نبسته و با هدف اصلاح وضعیت، مطالبه می‌کند، نقد می‌کند و پیگیر است تا شرایط به سمت اصلاح تحول‌زا پیش رود.

یکی از شیوه‌های ایجاد فهم حداکثری از ضرورت تحول در کشور، بیان سدکنندگان راه تحول است. ضمن اینکه عملکرد‌های ضعیف برخی متصدیان امور از موانع جدی تحول است، رفتار رسانه‌ای دشمن یکی از جدی‌ترین موانع تحقق تحولات موثر و پیشران یک جامعه است. برای افکار عمومی که برای تحقق تحول باید هوشیار شده باشند، بیان و ترسیم ملموس شیوه‌های رفتاری دشمن و علل و چرایی اتخاذ چنین رفتاری یکی از وظایف رسانه‌هاست.

در کشاکش تهاجم تمام عیار رسانه‌ای، آنچه نشانه‌گیری شده «امید» مردم به کارآمدی راه، آرمان، مسیر پیش‌رو و در نهایت خلق موقعیتی معیوب و غیرقابل اصلاح و ضایع‌کننده فرصت‌هاست. حجم بالای تولید محتوای ضایع کننده امید ملی نسبت به آینده و حال، وظیفه رسانه‌ها برای تولید محتوای امیدآفرین مبتنی بر واقعیت را صدچندان می‌کند. خلق امید موتور محرکه حرکت جمعی برای نیل به نتایج مطلوب در جامعه است. رسانه با مدیریت تصویرذهنی مخاطبان هم می‌تواند امیدزا باشد و هم امیدزدا.

ایجاد قطب‌های مختلف در جامعه با هدف ایجاد شکاف و تعمیق گسل‌ها، از شیوه‌های ایجاد مانع برای تحقق تحل موثر در جامعه است. قطب‌های کاذب ایجاد شده، جامعه را از هم‌گرایی و هم‌افزایی برای نیل به اهداف پیشرفت دور کرده و نگاه‌های جریانی و جزیره‌ای را تعمیق می‌بخشد.

از موانعی جدی برای تحقق تحول و حرکت به سوی جامعه‌ای پیشرفته، عدم درک صحیح از موقعیت‌های ملی و در واقع مواجهه جریانی با موقعیت‌های ملی است. موقعیت ملی نگاهی فراجریانی را می‌طلبد تا مساله، به بحران و چالش تبدیل نشود؛ درک این موقعیت سبب عدم تسویه حساب گروه‌ها با یکدیگر در موقعیت‌های ملی می‌شود. رسانه باید با هر نگاه و تعلق خاطری، موضوعات ملی را در قالب و چارچوب حرفه‌ای پیگیری و از نگاه جریانی با موضوعات پرهیز کند.

فهم نقاط ضعف، تلاش برای مطالبه‌گری و پاسخگوکردن مسوولان مربوطه و تولید محتوای صحیح و هدایت‌گر افکار عمومی برای رسیدن به درک صحیح از شرایط موجود از ویژگی‌های رسانه تحول‌آفرین است. رسانه باید خوب ببیند، خوب بشوند، خوب انعکاس دهد و از همه مهم‌تر خوب‌تر در قامت نماینده افکار عمومی، مطالبه‌گری کند.

ایجاد تحول و شرایط تحول‌آفرین، باید در دو کفه بررسی و مطالبه از مسوولان و دریافت نظرات و راه‌کار‌های کارشناسی از نخبگان و فراهم آوردن فضای باز گفتگو میان نظرات متعدد و متکثر به موازات فراهم آید. ایجاد بستر برای بیان نظرات از سوی نخبگان علاوه بر کمک به ارتقای فهم همه‌جانبه افکارعمومی، مسوولان را نیز در معرض راهکار‌های متنوع کارشناسی قرار می‌دهد و فضا را از هیجانات کاذب دور کرده و به سمت عقلانیت منبعث از علم پیش می‌برد.

بی شک پانزده گانه مورد اشاره تنها بخشی از ویژگی‌ها و کارکرد‌های رسانه تحول‌آفرین است. هرچند نباید فراموش کرد ایجاد تحول موضوعی چند وجهی و نیازمند اقدامات همگرا و هم‌افزاست. نمی‌توان از رسانه توقع کارکرد بی نقص را داشت، اما مسوولان عملکرد و اظهارات دارای نقص و متناضی داشته باشند. رسانه بازوی جدی یاری‌گر برای تحقق اهداف تحولی است و می‌تواند مهندسی افکارعمومی و خلق تصاویر ذهنی امیدآفرین را با راه‌کار‌های ارائه شده و بسیار گزاره‌هایی که مورد اشاره قرار نگرفت، به سوی میل به تحول و اقدام برای تحقق آن ببرد. اما رفتار‌ها و اقدامات مسوولان و برخی عوامل برون سازمانی نیز بر عملکرد رسانه اثر دارند که نباید از آن‌ها غافل شد.

در بیان آخر باید تاکید کرد امروز توفیق در هر اقدامی بدون همراهی افکارعمومی سخت و غیرممکن است. افکار عمومی برای همراهی و ساخته شدن به دریافت خوراک فکری صحیح و آشنایی با روش‌های عنادورزانه نیاز دارد. رسانه در این مسیر نقشی بی‌بدیل دارد که قابل کتمان نیست.