درخواست منبع خبر کارآمدترین مانع پخش شایعه

چندی پیش خبری در شبکه های اجتماعی منبعی بر درگذشت یکی از بازیگران کشورمان منتشر شده بود اما امیرحسین شریفی، تهیه کننده سینما و تلویزیون در گفت و گو با خبرنگاران با بیان این مطلب که «ابوالفضل پول عرب نمرده است!» اعلام کرد و گفت: این بازیگر در سلامت کامل است و خبر در گذشت وی در فضای مجازی شایعه‌ای بیش نیست! در مورد ستاره ها، معمولا شایعه زیاد است و شایعه درگذشت هنرمندان بین کاربران شبکه های اجتماعی یکی از شایع ترین این موارد است!

این دعا جعلی است! دعایی که دست به دست در فضای مجازی می چرخد و معروف است که خواندن این دعا را پیامبر سفارش کرده اند و هر کس مردم را از این دعا با خبر کند، در گرفتاریش گشایش پیدا می شود: «سبحان الله یا فارج الهم و یاکاشف الغم فرج همی ویسرّ أمری وأرحم ضعفی وقله حیلتی وأرزقنی من حیث لاأحتسب یارب العالمین.»
این در حالی است که عبارت «سبحان الله یا فارج الهم» منبع معتبری نداشته و ادعای متن شایعه مبنی بر حل شدن گرفتاریها توسط این دعا کاملا کذب و فاقد سند میباشد! عبارت ” هرکس مردم رااز این دعا باخبرکند در گرفتاریش گشایش پیدا میشود.” از پیامبر نبوده و در هیچ یک از منابع معتبر یافت نشد!
کندن پوست پلنگ شایعه است! چند وقت قبل فیلمی در شبکه های اجتماعی رد و بدل شد که تعجب و تاسف بسیاری را بر انگیخت، با انتشار فیلمی از کندن پوست پلنگ به دستان پژمان پلنگ کش، دلمان آتش گرفت و برای دقایقی به سرنوشت حیات وحش فکر کردیم. این فیلم آنقدر دست به دست شد تا واکنش رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست را برانگیخت و وادارش کرد تا توضیح دهد که این اتفاق در سال ۱۳۸۷ رخ داده است. رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست حتی آنقدر از این حادثه می دانست که بگوید مجرم که بوده و چه تاوانی بابت عمل نفرت انگیزش پرداخت کرده است. با این حال عکس پلنگ بخت برگشته هنوز دست به دست می شود. انگار تلگرامی ها علاقه ای به توضیحات دقیق سازمان حفاظت از محیط زیست ندارند.
مثال هایی از این نوع زیاد است، اتفاقاتی که تنها اساس آن ها شایعه است و با تحریک احساسات و با بهره گیری از چاشنی بعضی اخبار گذشته، دهان به دهان می چرخد و فضای مجازی را پر می کند و گاهی دردسرهایی را برای افرادی ایجاد می کند اما علت اصلی این اتفاقات عدم بهره گیری از سواد رسانه ای در مخاطبان شبکه های اجتماعی است.
به تعبیر دکتر یونس شکرخواه، سواد رسانه ای یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد و مانند یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد.
کاربران با داشتن این سواد است که می توانند جلوی گسترش شایعات را بگیرند و یا در برخی موارد به پاسخگویی نیز بپردازند، مانند برخی از فعالان فضای مجازی که در پاسخ به شبهات دینی واقع در تلگرام یک کانال ایجاد کرده اند و در آن علاوه بر بیان شبهه، به پاسخگویی مستدل همراه با ذکر منابع می پردازد.

بهره گیری از سواد رسانه ای باعث می شود که آگاهی نسبت به میزان و نحوه مصرف منابع رسانه ای ایجاد شود و افراد به تجزیه و تحلیل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رسانه‌ها که در نگاه اول قابل مشاهده نیست، اتفاق بیفتد.
افرادی که صاحب این مهارت هستند در مواجهه با اخباری که در کانال های مختلف تلگرامی و دیگر شبکه های اجتماعی منتشر می شود، اولین سوالی که مطرح می کنند این است که منبع خبر کجاست؟! این بحث از آن جا نشات می گیرد که در رسانه های خبری اینترنتی و مکتوب به خاطر داشتن مجوز تا از اصل صحت خبر مطلع نشوند، آن را منتشر نمی کنند، زیرا در صورت انتشار اخبار کذب، مورد پیگرد قانونی قرار گرفته و احتمال اخراج آن خبرنگار و در صورت تکرار احتمال لغو مجوز آن پایگاه خبری وجود دارد این در حالی است که پیگیری تخلفاتی همچون شایعه پراکنی در شبکه های اجتماعی که افراد معمولا با نام مستعار و گمنام فعالیت می کنند، دشوار است و اکثر افراد هم به دنبال یافتن منبع اصلی خبر نیستند، بنابراین شایعه در این فضا قوت بیشتری می گیرد.
شایسته است که کاربران در فضای مجازی پیش از اقدام به انتشار هر خبری با بهره گیری از تجربیاتی که ذکر شد، ابتدا از صحت منبع خبر مطلع شوند و خواستن منبع خبر را در گروه های اجتماعی روال کنند تا به این وسیله یک گام در جهت سواد رسانه ای پیش رفته و به دیگر کاربران هم آموزش بدهند که جلوی انتشار شایعات را بگیرند.