ارزیابی سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی

شفقنا رسانه_سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی که از سال ۹۵ در مرکز ملی فضای مجازی تدوین شده بود، هفته گذشته در شورای عالی فضای مجازی به تصویب نهایی رسید. آنطور که تدوین کنندگان سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی مطرح کرده اند، این سند به نحوه مواجهه خردسالان، کودکان، نوجوانان و والدین با فضای مجازی نگاه ویژه ای دارد. اما این سند تا چه حد می تواند تضمین کننده رفتار درست این گره سنی فضای مجازی باشد؟ در کنار این سند تاکید بر چه مسائلی می تواند به نحوه مواجهه درست و مناسب این گروه سنی در فضای مجازی نقش داشته باشد؟معصومه نصیری معاون باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو ـ ایران معتقد است؛ اینکه سند به رده‌بندی سنی توجه دارد موضوع قابل تحسینی است اما معمولا چالش جدی سال‌های اخیر بی‌توجهی به این مهم در مقام اجرا بوده است. او قانون سه میم را یکی از روش‌هایی می داند که می‌تواند منجر به صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی شود؛ قانونی که بر سه گانه «مخاطب»، «مزاحمت» و «محتوا» تاکید دارد.

نصیری با تاکید بر اینکه موضوع صیانت از کودکان امروزه مسأله مهمی در حوزه تصمیم سازی و برنامه‌ریزی در بسیاری از کشورهای دنیاست، به شفقنا رسانه توضیح می دهد: همین دغدغه باعث تدوین اسناد مختلف با رویکردهای متنوع برای صیانت از کودکان چه در حوزه محتوا و چه در حوزه فراهم ساختن زیرساخت‌های ایمن برای این گروه سنی شده است.

او با اشاره به تاخیر در تدوین و تصویب سند «صیانت از کودکان در فضای مجازی» در ایران، بیان می کند: آن‌طور که اعلام شده همه نیازمندی‌های عمومی و ضروری کودک اعم از موتور جستجو، شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌ها که باید در یک محیط امن در دسترس کودکان قرار گیرد، در این سند مورد تاکید قرار گرفته است.

این کارشناس سواد رسانه‌ای با تاکید بر اینکه توسعه محیط‌های صیانت شده در فضای مجازی برای کودکان موضوعی دارای اولویت و اهمیت است، تصریح می کند: طبق تجربه سایر کشورها، فراهم آوری محیطی امن و صیانت شده برای کودکان که امکان وقوع جرایم علیه کودکان و نقض حریم خصوصی آن‌ها را فراهم نیاورد به قاعده باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

نصیری سند مصوب را در صورت اجرای دقیق و مبتنی بر فرآیند قابل سنجش دارای اثرات مثبتی می داند و می گوید: اینکه سند به رده‌بندی سنی توجه دارد موضوع قابل تحسینی است اما معمولا چالش جدی سال‌های اخیر بی‌توجهی به این مهم در مقام اجرا بوده است و اینکه ناقضان این قاعده نیز با چالش جدی مواجه نمی‌شوند و همین هم باعث بازتکرار قرار دادن محتوا به کودکان بدون درنظر گرفتن رده‌بندی سنی است.

نصیری با اشاره بر اینکه برای تحقق اهداف سند صیانت باید نگاه منظومه‌ای به این حوزه داشت، تصریح می کند: بارها عنوان کرده‌ام که بشدت معتقد به غرب‌گرایی در حوزه صیانت از شهروندان و مخصوصا کودکان در فضای مجازی هستم. نگاه کنیم چگونه اتحادیه اروپا هر روز در حال وضع قانون برای صیانت از شهروندانش در تمام حوزه‌هاست و چگونه عزمی ملی و همتی همگانی برای تحقق این مهمی وجود دارد. این نگاه منظومه‌ای و فرآیندی باعث توفیق آن‌ها در زمینه به ثمر نشستن اهدافشان را داشته است.

او ادامه می دهد: البته بحث صیانت از کودکان در حوزه حکمرانی با تدوین اسناد و برنامه‌ریزی‌های اجرایی قابل تحقق است، اما بی‌شک نقش والدین و نظام آموزشی در این راستا را نمی‌توان نادیده گرفت. نظام آموزشی که به‌جای تقویت مهارت‌های تفکری و تفکر خلاق و نقادانه، سعی در محدودسازی این حوزه‌ها و تاکید بر محفوظات دارد، یعنی دچار کم‌کاری در این زمینه شده است. کودکانی که مهارت فکر کردن را در نظام آموزش فرا گرفته باشند، در محیط‌های مجازی نیز رفتار معقول‌تری را در پیش خواهند گرفت.

این پژوهشگر ارتباطاتی با تاکید بر فرایند تقنینی و آموزشی، به اهمیت بحث آموزش و ارتقای سواد رسانه‌ای به‌عنوان دانش و مهارتی که کودکان را در برابر محتوای شبکه‌های اجتماعی واکسینه می‌کند، اشاره می کند و می گوید: قطعا در تمام کشورها در کنار مدیریت و بهینه‌سازی محتوا و زیرساخت برای کودکان و تضمین صیانت از آن‌ها در این زیست‌بوم، آموزش سواد رسانه‌ای از پیش‌دبستانی به‌عنوان راهکاری موثر که منجر به تقویت تفکر در کودکان شده، به‌طور جدی مورد توجه قرار گرفته است که ما در این همین رابطه نیز دچار عقب‌ماندگی هستیم.

نویسنده کتاب اصول «آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان» یکی از روش‌هایی که می‌تواند منجر به صیانت از کودکان و نوجوانان شود را فراگرفتن قانون سه میم می داند و توضیح می دهد: ما باید سه میم یعنی «مخاطب»، «مزاحمت» و «محتوا» را برای کودک توضیح دهیم تا او هم بداند در این فضا هر سلامی، علیک ندارد و بداند هویت مخاطب دارای اهمیت است، هم بداند مزاحم چه کسی است و رفتار درست با او چه باید باشد و هم بداند محتوای خوب چه خصوصیتی دارد و چگونه باید آن را تشخیص دهد.

او درباره میزان نقش‌آفرینی نهادهای ذی‌ربط و تاثیرگذار در تدوین چنین اسنادی اظهار می کند: شورای عالی فضای مجازی معمولا اسنادی که در جلسات کارشناسی برگزار شده و اتاق‌های فکر مرکز ملی فضای مجازی، پس از ساعت‌ها کار کارشناسی تحویل می‌شود را در جلسات خود بررسی و تصویب می‌کند. این جلسات کارشناسی معمولا با استفاده از اعضای گوناگونی اعم از حقیقی و حقوقی تشکیل و موارد مورد کارشناسی و بحث قرار می‌گیرد. این اسناد از این منظر پشتوانه فعالان و دست‌اندرکاران بخش‌های مربوطه را دارد. بیشتر گویا در مقام اجرا دارای مساله هستیم.

این مدرس سواد رسانه‌ای در پایان تاکید می کند: سه‌گانه قانون، اجرا و آموزش تنها راه برای صیانت از کودکان در مواجهه با زیست مجازی آن‌هاست. ما باید محیط مجازی سالم، امن و ایمن با محتوای مفید و متناسب را بازآفرینی کنیم تا بتوانیم انتظار خروجی مطلوب با فرهنگ ایرانی و اسلامی را هم داشته باشیم.